Những bài học vẫn còn giá trị nguyên vẹn

Những kinh nghiệm được ông cha đúc rút từ thực tiễn sản xuất, ngày nay vẫn còn nguyên giá trị, nhất là trong định hướng nông nghiệp thân thiện môi trường.

Nông nghiệp hữu cơ, quà tặng từ nguồn đất mẹ.

Nông nghiệp đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển: Cách mạng xanh vào những năm 1960, năng suất cây lương thực tăng nhanh, đưa thế giới thoát khỏi nạn đói. Đầu thế kỷ 21 là những nỗ lực cắt giảm thuốc bảo vệ thực vật. Năm 2000 – 2005 là giai đoạn khó khăn để thay đổi việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật của nông dân EU, nhưng sau đó họ đã thành công. Lượng thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng giảm nhiều. Các nước thực hiện tốt việc này ở châu Âu là Bỉ, Hà Lan, Đan Mạch, Na Uy, Thụy Điển và Phần Lan.

Cây cam cổ đang trồng ở trang trại của chị Đoàn Thị Hòa tại thôn Ngũ Lão, xã Quang Hưng, huyện Phù Cừ, tỉnh Hưng Yên.

Năm 2010, Hà Lan giảm 95% lượng thuốc bảo vệ thực vật so với năm 1998. Hiện nay có hai xu thế, một là nông nghiệp hữu cơ: Trang trại hữu cơ, một hệ sinh thái nông nghiệp khép kín gồm trồng trọt và chăn nuôi. Hai là ứng dụng toán, công nghệ số vào nông nghiệp. Hệ thống cảnh báo nguy cơ bệnh hại để nông dân quyết định đúng thời điểm phun thuốc bảo vệ cây trồng là một ví dụ. Tuy nhiên, tôi nhận thấy những kinh nghiệm trong sản xuất nông nghiệp của cha ông đã đúc kết và truyền lại cho chúng ta là vô cùng quý giá.

“Nước, phân, cần, giống”.

Nước: Nước vô cùng quan trọng với đời sống của cây trồng. Quang hợp CO2 + H2O = C6H12O6. Cây cần được cung cấp đủ nước, nhưng đủ thôi, thừa cũng gây hại cho cây và cho vi sinh vật có ích. Điều kiện lý tưởng cho cây trồng cạn là đất chứa 50% chất rắn, 25% nước và 25% không khí. Nếu quá nhiều nước trong đất, nước sẽ chiếm chỗ của không khí, rễ của cây trồng cạn không có đủ ôxy để hô hấp, rễ yếu đi và có thể chết.

Vì thế sau trận mưa to và kéo dài, nắng bật lên, cây có thể bị héo mặc dù nước có dư. Phần nhiều si sinh vật có ích (như Trichoderma ssp.) là hảo khí. Dư nước, thiếu ôxy trong đất gây hại cho chúng. Khi mật độ vi sinh vật có ích bị giảm đi, vi sinh vật gây hại có cơ hội tăng nhanh, gây hại cho cây.

Những quả cam giống cổ của gia đình chị Đoàn Thị Hòa nặng đến 600g.

Phân bón: Cây trồng cần N, P, K, Mg, C, Fe, Bo, Mn, Cu…, thiếu hay thừa đều không tốt cho cây. Việc thừa phân bón gây ảnh hưởng tiêu cực cho đất và cây trồng. Bón phân hữu cơ giúp cây phát triển ổn định, cho sản phẩm chất lượng tốt và cung cấp thức ăn cho giun đất và vi sinh vật. Theo nghiên cứu, đất có hàm lượng chất hữu cơ 2,5%, vi sinh vật trong đất đã bắt đầu chết vì đói.

pH đóng vai trò quan trọng trong việc hấp thu dinh dưỡng của cây trồng. pH để cây trồng hấp thu tốt đa số các nguyên tố là từ 5,5 – 7,0. pH thấp, cây dễ bị thiếu Ca, Mg. pH cao trên 7,0 nhiều cây trồng không thể hấp thu được sắt, lá non không có diệp lục, cây không phát triển. Để tăng pH, ngoài bón vôi, bạn bón phân lân nung chảy.

Cần: Không gì có thể thay thế được việc chăm sóc ruộng đồng của con người trong sản xuất nông nghiệp. Nhớ hồi tháng 6/2021, khi thời tiết thuận lợi cho nấm sương mai trên khoai tây, nông dân liên tục gọi điện để được tư vấn thời điểm phun cho khoai tây.

Chỉ 1 quả cam ở trang trại của chị Đoàn Thị Hòa nhưng có thể vắt được 230ml nước.

Nông dân ở đây sử dụng phần mềm để quyết định thời điểm phun, lựa chọn thuốc phù hợp để bảo vệ cây trồng hiệu quả nhất, tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường. Về lý thuyết, nông dân sẽ phun phòng sương mai cho khoai tây khi nấm ở thế hệ thứ ba. Tuy nhiên, phần mềm không thể hiểu được tình hình, do đó họ cần đến tư vấn của các nhà nông học.

Giống: Kiểu gien + môi trường = kiểu hình. Cả ba yếu tố bên trên đều là tác động của môi trường. Đã qua rồi thời kỳ chỉ quan tâm đến năng suất. Hiện tại, giống cho chất lượng sản phẩm cao, kháng bệnh đang được ưu tiên. Chúng ta có những giống quý như hành tím, tỏi, hành đỏ, cam cổ…

Nói về cam cổ, đó là giống cam tuyệt vời, có thể trồng hữu cơ hay thuận tự nhiên, không sử dụng thuốc hóa học. Nó không bị bệnh nhưng có thể mắc một số bệnh nhẹ và tự vượt qua. Quả có nhiều nước, chín vào tháng 1 dương lịch, bảo quản được đến tháng 5 dương lịch trong điều kiện nhiệt độ phòng. Nó là giống cần được bảo tồn và phát triển.

Hiện giống này đang được trồng tại trang trại của chị Đoàn Thị Hòa. Ngày trước, nhà nào cũng trồng giống cam này, nhưng vì nó là giống cam chua, người ta đã phá. Chị cho biết nước cam với mật ong, một sự kết hợp hoàn hảo đã giúp chị khỏe mạnh trong những năm tháng dạy học.

“Lúa thứ hai, khoai thứ nhất”.

“Khoai thứ nhất” – Khoai ở đây cha ông ta nói đến khoai lang. Người ta muốn thân lá phát triển càng nhanh càng tốt trong giai đoạn đầu để tăng nhanh diện tích quang hợp.

“Khoai ruộng lạ, mạ ruộng quen”.

“Khoai ruộng lạ”: Luân canh cây trồng sẽ giảm được áp lực sâu bệnh hại, đồng thời giúp cây trồng sử dụng nguồn dinh dưỡng trong đất hiệu quả.

“Mạ ruộng quen”: Ngày xưa chưa gieo mạ như bây giờ. Mỗi làng đều có khu gieo mạ gần khu dân cư để tiện chăm sóc. Thời kỳ mạ, bệnh chưa xuất hiện.

“Thu ăn măng trúc đông ăn giá. Xuân tắm hồ sen hạ tắm ao”.

Người xưa có ý nhắc chúng ta mùa nào thứ ấy. Việc trồng cây đúng thời vụ cũng né tránh đáng kể sâu bệnh hại cho cây.

“Cây cối cũng có tâm hồn. Hãy đối xử tốt với chúng, cha ông nhắc chúng ta như thế.”

Sinh ra và lớn lên ở làng quê, những câu ca dao về kinh nghiệm sản xuất của cha ông thấm dần vào tôi qua năm tháng. Do theo nghề nông, tôi lý giải thông điệp mà cha ông truyền lại theo ý hiểu của mình. Nếu bạn thấy chỗ nào tôi hiểu chưa đúng, mong bạn góp ý. Tôi mong rằng những kinh nghiệm quý báu đó được kế thừa, áp dụng và lưu truyền.